DERNEK KURULUŞU (GÜNCEL REHBER)

Türkiye’de Dernek Nasıl Kurulur, Şartları Nelerdir?

Dernek kurma özgürlüğü, 1982 Anayasası’nın 33. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre:

• Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma, derneğe üye olma ve üyelikten çıkma hakkına sahiptir.
• Hiç kimse bir derneğe üye olmaya veya dernekte üye kalmaya zorlanamaz.

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 59. maddesi uyarınca dernekler:

“Kuruluş bildirimi, dernek tüzüğü ve gerekli belgeleri, yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülkî amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanırlar.”

Bu nedenle dernek kurmak izne tabi değil, bildirime tabidir. Ancak 7405 sayılı Spor Kulüpleri ve Spor Federasyonları Kanunu kapsamında kurulacak spor kulüplerinde, mevzuata aykırılık veya eksiklik giderilmezse başvuru il müdürlüğünce reddedilebilir; bu da spor kulüpleri için fiilen “izinli” bir kurulum mekanizması oluşturmuştur.

1. Dernek Kuruluş Sürecinin Hukuki Çerçevesi

Dernek kuruluş işlemlerinde:

• Dernek kuruluş bildirimi,
• Dernek tüzüğü,
• Diğer kuruluş belgeleri

yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülkî amirine (Valilik/Kaymakamlık, fiilen İl Sivil Toplumla İlişkiler Müdürlüğü) verilir.

Bu aşamadan sonra:

• Kuruluş bildirimi ve belgelerin doğruluğu ile dernek tüzüğü, en büyük mülkî amir tarafından 60 gün içinde dosya üzerinden incelenir.
• Kuruluş bildiriminde, tüzükte veya kurucuların hukuki durumlarında kanuna aykırılık veya eksiklik tespit edilirse, bunların giderilmesi veya tamamlanması derhâl kuruculardan istenir.
• Bu istemin tebliğinden itibaren 30 gün içinde eksiklik giderilmez veya kanuna aykırılık düzeltilmezse, en büyük mülkî amir; yetkili Asliye Hukuk Mahkemesinde derneğin feshi için dava açılması talebiyle durumu Cumhuriyet savcılığına bildirir.
• Cumhuriyet savcısı, mahkemeden derneğin faaliyetinin durdurulmasını da isteyebilir.

Bu nedenle, dernek kuruluşu için gerekli iş ve işlemlerin mevzuata uygun ve hızlı bir şekilde yürütülmesi açısından, profesyonel danışmanlık alınması önem taşır.

2. Dernek Kuruluşu İçin Gerekli Belgeler

Dernek kuruluş işlemleri için gerekli olacak temel belgeler şunlardır:

1. Kuruluş Bildirimi Formu
• En az 7 gerçek veya tüzel kişi tarafından doldurulmuş ve imzalanmış olmalıdır.
• Dernekler Yönetmeliği Ek-2’de örneği bulunan formdur.
2. Dernek Tüzüğü
• Kurucular tarafından hazırlanır.
• Tüzüğün her sayfası kurucular tarafından imzalanmış olmalıdır.
3. Tüzel Kişi Kurucular İçin Belgeler
• Dernek kurucuları arasında tüzel kişilikler varsa,
• Bu tüzel kişilerin unvanı,
• Yerleşim yeri,
• Kuruluş belgesi,
• Tüzel kişiliği temsile yetkili organ kararı ile yetkilendirilen gerçek kişi bilgileri
  yer almalı ve bu konuda alınmış kararın örneği sunulmalıdır.
4. Yabancı Uyruklu Kurucular İçin Belgeler
• Kurucular arasında yabancı uyruklu kişiler varsa, bunların Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olduklarını gösterir belge örnekleri eklenmelidir.
5. Mesken Nitelikli Adreste Dernek Kuruluyorsa
• Dernek merkezinin tapuda mesken olarak gözüken bir yerde olması halinde,
• Apartman sakinlerinden oy birliği ile alınmış muvafakatname (kat malikleri kurulu kararı) sunulmalıdır.

Bu belgelerden oluşan dosya, dernek kurucu üyelerinden biri tarafından İl Sivil Toplumla İlişkiler Müdürlüğüne teslim edilir. Başvuru sahibine, kuruluş bildirimi ve eklerinin alındığına dair Alındı Belgesi (Ek-1) verilir ve dernek, kütüğe kaydedilir.

3. Dernek Nedir?

En az yedi gerçek ya da tüzel kişinin, hedeflerini sürekli olarak gerçekleştirmek amacıyla bir araya gelmesiyle oluşan sivil toplum örgütüne dernek (eski adıyla “cemiyet”) denir.

• Vakıflardan farkı: Vakıflar, mal varlığı topluluğunu; dernekler ise kişi topluluğunu ifade eder.

4. Dernek Kuruluşunu Kimler Yapabilir?

• Önceden izin almaksızın herkes dernek kurma hakkına sahiptir.
• Fiil ehliyetine sahip ve reşit (18 yaşını doldurmuş) olmak gerekir.
• Asker, polis gibi kolluk personeli için bazı özel kanuni sınırlamalar bulunmaktadır; bu kişilerin dernek kurma ve derneklerde görev alma hakları, ilgili özel kanunları çerçevesinde değerlendirilir.

5. Dernek Kurmanın Faydaları Nelerdir?

Dünyada olduğu gibi ülkemizde de Sivil Toplum Kuruluşları (STK) giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Dernekler, bu yapıların içinde:

• Aynı amaç doğrultusunda hareket eden kişileri bir araya getirerek kolektif güç oluşturur.
• Tüzel kişilik kazandıkları için, resmî makamlarla muhatap olma, proje yürütme, bağış ve yardım toplama, dava açma, sözleşme yapma gibi hak ve yetkilere sahip olurlar.
• Vakıf, kulüp, oda vb. yapılarla kıyaslandığında; daha esnek ve yaygın bir örgütlenme modeli sunarlar.

Bu sayede dernek kurmak, belirli bir amaç etrafında toplumsal etki yaratmak için güçlü bir araçtır.

6. Dernek Kuruluşunda Yapılması Gerekenler (Özet)

Dernek kurarken yapılması gereken temel işlemler:

• Dernek tüzüğünün her sayfası kurucular tarafından imzalanmalıdır.
• Kuruluş bildirimi, tüm kurucular tarafından imzalanmalıdır.
• Duruma göre;
• Muvafakatname (mesken adreslerde),
• Tapu fotokopisi,
• Kira kontratı gibi belgeler istenebilir.

Tüzük onaylandıktan sonra ihtiyaç duyulacak başlıca materyal ve defterler:

• Karar defteri,
• Üye kayıt defteri,
• Gelen–giden evrak kayıt defteri,
• İşletme defteri (veya gerekli ise bilanço defteri),
• Dernek kaşesi,
• Dernek makbuzları (alındı belgesi, gider makbuzu),
• Ayni bağış alındı belgesi,
• Ayni yardım teslim belgesi,
• Banka hesabı açılması için noterden imza sirküleri.

Bu basılı evrak ve defterlerin büyük bölümü matbaalardan veya kırtasiyelerden temin edilebilir; tasdik işlemleri için ayrıca noter veya İl Sivil Toplumla İlişkiler Müdürlüğü devreye girer.

7. Dernekler Amaçlarına Göre Kaça Ayrılır?

Dernekler, amaçlarına göre çok farklı alanlarda kurulabilir. Sık görülür örnekler:

• İhtisas Derneği
  Mesleğinizi veya sektörünüzü temsil eden, belirli bir uzmanlık alanına odaklanan derneklerdir.
• Kültür–Sanat Derneği
  Kültürel ve sanatsal üretiminizi, araştırma ve birikimlerinizi geniş kitlelere ulaştırmayı amaçlayan derneklerdir.
• Spor Kulübü Derneği
  Spor faaliyetleri ve branşlarını destekleyen, spor coşkusunu temsil eden derneklerdir.
• Hemşehri Yardımlaşma Derneği
  Aynı memleketten/şehirden olan kişilerin dayanışmasını ve yardımlaşmasını amaçlayan derneklerdir.

Bunların dışında da, hukuka ve ahlaka aykırı olmamak kaydıyla çok farklı amaçlarla dernek kurulabilir.

8. Dernek Kurulduktan Sonra Neler Yapılır?

Dernekler kurulduktan sonra da bir dizi önemli işlem yapmak zorundadır. Bunların bir kısmı zorunlu, bir kısmı ise isteğe bağlı olup dernek faaliyetlerini güçlendirir.

8.1. Zorunlu İşlemler

• Dernek Defterlerinin Temini ve Tasdiki
  Zorunlu tutulmuş defterler alınır ve noter yahut İl Sivil Toplumla İlişkiler Müdürlüğü tarafından tasdik edilir.
• DERBİS Şifresinin Alınması
  Dernek geçici başkanı tarafından karar defterinde;
• DERBİS şifresinin alınmasına yönelik bir karar alınır.
• Karar örneği ve dilekçe ile İl Sivil Toplumla İlişkiler Müdürlüğüne başvurularak DERBİS kullanıcı adı ve şifresi talep edilir.
• Mühür ve Dernek Kaşesi
  Derneğin adını ve gerekirse logosunu içeren mühür ve kaşe bastırılır.
• Vergi Kimlik Numarası
  Vergi dairesinden dernek adına Vergi Kimlik Numarası alınır.
• Geçici Görev Dağılımı
  İlk genel kurul yapılana kadar, kurucu üyeler arasında görev dağılımı yapılır (geçici başkan, sayman vb.).
• İç Denetim Raporu
  İlk yıl içinde derneğin faaliyet ve hesaplarına ilişkin bir iç denetim raporu hazırlanır.
• Yıllık Beyanname (DERBİS)
  Önceki yılın faaliyet ve beyanları, her yıl 1 Ocak–30 Nisan tarihleri arasında DERBİS üzerinden doldurularak bildirilir.

8.2. İsteğe Bağlı ve Faydalı İşlemler

Dernek faaliyetlerinde avantaj sağlamak, görünürlüğü ve etki gücünü artırmak için yapılabilecek isteğe bağlı işlemler:

• Dernek adının tescili (marka vs. yönünden),
• Dernek web sitesi açılması,
• Dernek adına sosyal medya hesaplarının kurulması ve yönetimi,
• Dernek tanıtım faaliyetleri, kampanya kurguları,
• Yardım toplama izinlerinin alınması,
• Dernek amaçlarına yönelik proje hazırlanması ve ulusal/uluslararası hibe başvuruları,
• Spor derneklerinde sicil tescilinin yapılması.

Dernek kurmak ve gerek kuruluş sürecini gerekse dernek kurulduktan sonraki tüm bu işlemleri doğru ve sorunsuz bir şekilde yürütmek için profesyonel danışmanlık hizmeti almak ciddi avantaj sağlar.

9. Dernek Tüzüğü Hazırlanması

Dernek tüzüğü, derneğin anayasası niteliğindedir. Dernek projelerinin ve faaliyetlerinin yürütülmesinde:

• Tüzükte ilgili faaliyete dair hüküm yoksa,
• Yapılan faaliyet “tüzük dışı” sayılabilir ve idari yaptırımlara/cezalara konu olabilir.

Her ne kadar dernek tüzüğü sonradan değiştirilebilse de:

• Bu değişiklik ancak genel kurul kararıyla mümkündür.
• Genel kurul çağrısı, toplanması ve karar alınması hem zaman hem de bürokratik ve mali yük getirebilir.

Bu nedenle, ilk kuruluş aşamasında tüzüğün doğru ve kapsamlı hazırlanması son derece önemlidir.

9.1. Zorunlu Dernek Tüzüğü Maddeleri (Ana Hatlar)

Bir dernek tüzüğünde bulunması gereken temel başlıklar:

• Dernek adı,
• Derneğin merkezi (adres),
• Derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek için yapılacak faaliyetler,
• Derneğe üyeliğin koşulları ve üyelikten çıkarılma usulü,
• Genel kurulun görev ve yetkileri,
• Genel kurulun toplantıya çağrılması, toplantı usulü ve karar nisabı,
• Yönetim kurulu ve denetim kurulu gibi organların görevleri, yetkileri, seçilme usulleri, yedek üyelerin sayıları,
• Derneğin amaçları doğrultusunda yurt içinde ve yurt dışında yürütebileceği faaliyetlere dair hükümler,
• Derneğin iç denetim şekilleri,
• Üyelerin ödeyeceği giriş aidatı ve yıllık aidat tutarlarına ilişkin hükümler,
• Derneğin gelir kaynakları, gerektiğinde borçlanma usulleri, fesih hâlinde mal varlığının tasfiyesine dair hükümler vb.

Zorunlu maddeler eksik bırakılırsa, ilgili idare derneğe eksiklikleri gidermesi için 30 günlük süre verir.

10. Dernek Defterleri

Dernek defterleri, derneğin tüm mali ve idari işlemlerinin kayıt altına alınmasını sağlayan ve kanunen zorunlu olan defterlerdir. Bunlar arasında:

• Karar defteri,
• Üye kayıt defteri,
• Gelen–giden evrak kayıt defteri,
• İşletme hesabı defteri veya bilanço esasına göre defter,
• (Varsa) Demirbaş defteri, makbuz kayıt defteri

gibi defterler bulunur. Her birinin:

• Tasdiki,
• Nasıl tutulacağı,
• Ne kadar süre saklanacağı

mevzuatta ayrıca düzenlenmektedir.

Dernek kurmayı planlıyorsanız, bu defterlerin seçimi, tasdiki ve tutulması konusunda da profesyonel destek almak süreci oldukça kolaylaştırır.

11. DERNEK KURULUŞU İÇİN GEREKLİ BELGELER (TABLO)

Aşağıdaki belgeler, bir dernek kuruluşu için standart olarak aranır:

Tablo

Notlar:

• Çocuk derneklerine tüzel kişiler kurucu veya üye olamazlar.
• Çocuk derneklerinde, kuruluş bildirimine kurucu çocukların yasal temsilcilerinin izinleri eklenir.
• Dernekler, kuruluş bildirimi ve eklerini mülki idare amirliğine vermek suretiyle tüzel kişilik kazanırlar.
• Mülki idare amirliği (Valilik/Kaymakamlık) tarafından kuruluş bildirimi; gün ve saat belirtilmek suretiyle dernekler birimine havale edilir ve başvuru sahibine, kuruluş bildirimi ve eklerinin alındığına dair (Dernekler Yönetmeliği Ek-1’de örneği bulunan) Alındı Belgesi verilir.

12. Profesyonel Danışmanlık ve Destek

Dernek kurmak; yalnızca bir form doldurup tüzük yazmaktan ibaret değildir. Doğru bir şekilde kurulması ve sürdürülebilir biçimde yönetilmesi için:

• Tüzük hazırlanması,
• Kuruluş bildirimi ve eklerinin hazırlanması,
• İl Sivil Toplumla İlişkiler Müdürlüğü süreçlerinin takibi,
• Defter ve belgelerin seçimi ve tasdiki,
• DERBİS kayıt ve bildirimleri,
• İç denetim raporları ve yıllık bildirimler,
• Vergi ve muhasebe süreçleri

gibi çok sayıda adımın mevzuata uygun biçimde yürütülmesi gerekir.

Firmamız, dernek kurulum sürecinin başından itibaren, kuruluş sonrası yükümlülükler de dahil olmak üzere tüm aşamalarda profesyonel danışmanlık hizmeti sunmaktadır.

SSS – Dernek Kuruluşu Hakkında Sık Sorulan Sorular

1. Dernek kurmak için kaç kişi gerekir?

Dernek kurmak için en az 7 gerçek veya tüzel kişi kurucu olarak bir araya gelmelidir. Bu, kanuni bir zorunluluktur.

2. Dernek kurmak için önceden izin almak gerekir mi?

Hayır. Dernek kurma hürriyeti Anayasa ile güvence altındadır. Dernekler, kuruluş bildirimi ve eklerini mülki idare amirliğine vermek suretiyle tüzel kişilik kazanırlar. Dolayısıyla dernek kurmak bildirime tabidir, izne tabi değildir. (Spor kulüpleri gibi bazı özel durumlar hariç.)

3. Yabancılar dernek kurucusu olabilir mi?

Evet. Kurucular arasında yabancı uyruklular bulunabilir. Ancak:

• Bu kişilerin Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olduklarını gösteren belgeleri sunmaları gerekir.
• Yabancı dernekler veya yabancı kâr amacı gütmeyen kuruluşlar kurucu olacaksa, İçişleri Bakanlığının bu yönde izni aranır.

4. Dernek merkezini ev adresimde gösterebilir miyim?

Evet, mümkündür. Ancak:

• Merkez adresi bir mesken (konut) ise,
• Tapu kütüğünde mesken olarak gözüküyorsa,
• Kat malikleri kurulundan oybirliğiyle alınmış muvafakat kararı (muvafakatname) gerekir.

5. Dernek tüzüğünde hangi bilgiler zorunlu olarak yer almalıdır?

Dernek tüzüğünde en az:

• Dernek adı ve merkezi,
• Derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek için yapılacak faaliyetler,
• Üyelik koşulları ve üyelikten çıkarılma usulleri,
• Genel kurul, yönetim kurulu, denetim kurulu gibi organların görev ve yetkileri, seçim şekilleri,
• Aidat ve gelir kaynaklarına ilişkin hükümler,
• İç denetim usulleri,
• Fesih ve tasfiye hükümleri

yer almalıdır. Eksik veya mevzuata aykırı tüzük maddeleri için idare tarafından düzeltme talep edilir.

6. Dernek kurulduktan sonra hangi defterler tutulmalıdır?

Zorunlu defterler, derneğin büyüklüğü ve faaliyetlerine göre değişebilmekle birlikte genellikle:

• Karar defteri,
• Üye kayıt defteri,
• Gelen-giden evrak kayıt defteri,
• İşletme hesabı defteri veya bilanço esasında defter,
• Makbuz kayıt defterleri (bağış, harcama vb.)

gibi defterlerdir. Bu defterler noter veya ilgili idare tarafından tasdik edilmek zorundadır.

7. DERBİS nedir, ne için kullanılır?

DERBİS (Dernekler Bilgi Sistemi), derneklerin:

• Yıllık beyannamelerini,
• Genel kurul bildirimlerini,
• Adres ve organ değişikliklerini,
• Proje ve yardım bildirimlerini

online olarak yapabildikleri elektronik sistemdir. Dernek kurulduktan sonra, dernek adına DERBİS kullanıcı adı ve şifresi alınması zorunludur.

8. Dernekler her yıl beyanname vermek zorunda mı?

Evet. Dernekler, bir önceki yıla ait faaliyet ve mali bilgilerini içeren yıllık beyannamelerini, her yıl 1 Ocak–30 Nisan tarihleri arasında DERBİS üzerinden doldurup göndermek zorundadır.

9. Çocuk derneği kurulabilir mi?

Evet. Çocuk dernekleri kurulabilir. Ancak:

• Çocuk derneklerine tüzel kişiler kurucu veya üye olamaz.
• Kurucular çocuk olduğunda, kuruluş bildirimine kurucu çocukların yasal temsilcilerinin (anne–baba veya vasi) yazılı izinleri eklenmelidir.

10. Dernek kurarken profesyonel danışmanlık almam şart mı?

Hukuken zorunlu olmasa da, şiddetle tavsiye edilir. Tüzük hazırlama, kuruluş bildirimi, mevzuat uyumu, dernek defterleri, DERBİS bildirimleri, vergi ve muhasebe süreçleri gibi çok sayıda teknik konu vardır. Bu süreçte profesyonel destek:

• Süreci hızlandırır,
• Mevzuata uyum sorunlarını azaltır,
• İleride doğabilecek idari para cezaları ve kapatma risklerini minimize eder.

Firmamız, dernek kurulum sürecinin başından itibaren, kuruluş sonrası yükümlülükler de dahil olmak üzere tüm aşamalarda profesyonel danışmanlık hizmeti sunmaktadır.

Bekir YILDIRIM
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Kamu Gözetim Kurumu Bağımsız Denetçi
SPK Bağımsız Denetçi

Yorumlar